Όταν έρχεται στην επιφάνεια το ζήτημα της καταγωγής των Ελλήνων της αρχαιότητας, οι Ελληνοκεντρικοί προτάσσουν κατά κόρον το παρακάτω απόσπασμα απο τον Πανηγυρικό του Ισοκράτη:
"Αύτην γαρ οικούμεν ουχ ετέρους εκβαλόντες ουδ' ερήμην καταλαβόντες ουδ' εκ πολλών εθνών μιγάδες συλλεγέντες, αλλ' ούτω καλώς και γνησίως γεγόναμεν ωστ' εξ ήσπερ έφυμεν,
ταύτην έχοντες άπαντα τον χρόνον διατελούμεν, αυτόχθονες όντες και των ονομάτων τοις αυτοίς οίσπερ τους οικειοτάτους την πόλιν έχοντες προσειπείν".
Σε παλαιότερο μήνυμα μου είχα παραθέσει με την σειρά μου το παρακάτω εδάφιο απο το Πρώτο Βιβλίο της Ιστορίας του Θουκυδίδη:
"Φαίνεται γὰρ ἡ νῦν Ελλὰς καλουμένη οὐ πάλαι βεβαίως οἰκουμένη, ἀλλὰ μεταναστάσεις τε οὖσαι τὰ πρότερα καὶ ῥᾳδίως ἕκαστοι τὴν ἑαυτῶν ἀπολείποντες βιαζόμενοι ὑπό τινων αἰεὶ πλειόνων"
Μάλιστα. Έχουμε λοιπόν τον Ισοκράτη να λέει ξεκάθαρα πως οι Έλληνες είναι αυτόχθονες, και τον Θουκυδίδη να λέει πως οι μεταναστεύσεις λαών στον Ελλαδικό χώρο ήταν συχνό φαινόμενο, και πως οι κάτοικοι των περιοχών που δέχονταν τους νέους πληθυσμούς εγκατέλειπαν εύκολα τη γη τους. Τουτέστοιν, δυο εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για το ίδιο ζήτημα. Είναι τέτοια η φύση του ζητήματος ωστε είναι μάλλον αδύνατον να δεχτούμε πως και οι δύο έχουν βάση. Αναγκαστικά μια εκ των δυο είναι ορθή, και η άλλη λανθασμένη. Ποιά είναι ποιά λοιπόν;
Οι δύο άνδρες έζησαν πάνω - κάτω την ίδια εποχή. Ο μεν Ισοκράτης την περίοδο 436 - 338, Ο δε Θουκυδίδης την περίοδο 460 - 397. Δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε πως κάποιος εκ των δυο ήταν αρκετά νεώτερος ώστε να έχει υπόψιν του πηγές που δεν ήταν διαθέσιμες στον μεταγενέστερο. Δεν μπορούμε επίσης να πούμε πως ένας εκ των δύο ήταν μεγαλύτερος διανοητής ή εγκυρότερος ως πηγή και πως ο άλλος είναι απλά δευτερεύων μάρτυρας ή απλά κάποιος άγνωστος που η γνώμη του δεν έχει την ίδια βαρύτητα. Και οι δύο είναι σημαντικοί διανοητές της περιόδου τους. Αν μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια διαφορά ανάμεσα στους δύο άνδρες, είναι η ιδιότητα με την οποία συγγράφουν, και ο τρόπος με τον οποίο η ιδιότητα αυτή επηρρεάζει τα γραπτά τους.
Ο Θουκυδίδης είναι Ιστορικός. Δεν είναι τυχαίο το ότι, αν και ο Ηρόδοτος θεωρείται ο πατέρας της Ιστορίας, εντούτοις ο Θουκυδίδης αντιμετωπίζεται ως πρώτος πραγματικός Ιστορικός, καθώς πρώτος αυτός αφάρμοσε τις μεθόδους έρευνας που μέχρι τις μέρες μας θεωρούνται αναγκαίες και απαραίτητες για την οσο το δυνατόν πληρέστερη και αντικειμενικότερη καταγραφή του ιστορικού γίγνεσθαι. Είναι τέτοια η σοβαρότητα και η αντικειμενικότητα του ανδρός, ώστε πρώτος αυτός εντοπίζει τα τυχόν λανθασμένα ή βεβιασμένα συμπεράσματα του έργου του, και εργάζεται προς την αναθεώρηση τους. Με δυο λόγια, ο Θουκυδίδης είναι ο άνθρωπος ο οποίος, με την εισαγωγή της μεθόδου της Ιστορικής Αιτιότητας, προσεγγίζει με καθαρά επιστημονικό τρόπο την Ιστορία, και γίνεται έτσι ο πρώτος Ιστορικός που επιχειρεί να αντιμετωπίσει και να καταγράψει το θέμα του με πλήρη αντικειμενικότητα.
Ο Ισοκράτης απο την άλλη, είναι Ρήτορας. Καταρχάς πρέπει να γίνει κατανοητό πως η ρητορική είναι η συστηματική καλιέργεια της ικανότητας του ανθρώπου να αγορεύει (προσοχή, όχι να συζητά, να αγορεύει). Στην περίοδο που έζησε ο Ισοκράτης, ο Ρήτορας ήταν ένας επαγγελματίας ο οποίος εργαζόταν είτε διδάσκοντας την τέχνη του, είτε προσφέροντας τις υπηρεσίες του. Οι υπηρεσίες αυτές ήταν ουσιαστικά η προετοιμασία (ή ακόμα και η εκφώνηση) λόγων για λογαριασμό πολιτών που καλούνταν να εκφράσουν άποψη στην Εκκλησία του Δήμου. Ο Ισοκράτης ήταν ένας απο τους σπουδαιότερους και επιφανέστερους Ρήτορες της εποχής του. Στον Πανηγυρικό, ο Ισοκράτης "μάχεται" εναντίον του Δημοσθένη πάνω στο φλέγων ζήτημα της στάσης απέναντι στις άλλες πόλεις - κράτη και στους Πέρσες με αφορμή - τι άλλο; - μια επικείμενη πολεμική εκστρατεία. Αυτό που είναι σημαντικό και που πρέπει κάποια στιγμή όλοι να κατανοήσουν, είναι πως ο Ισοκράτης δεν μιλάει απο την σκοπιά του Ιστορικού: η αντικειμενικότητα δεν έχει έχει θέση σε έναν ρητορικό λόγο, παρά μόνο αν εξυπηρετεί τον τελικό στόχο του ρήτορα. Ο Ισοκράτης μιλά απο την σκοπιά του Ιδεολόγου που επιχειρεί να μετατοπίσει την κοινή γνώμη προς την κατεύθυνση που επιθυμεί, και για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί όλα τα τεχνάσματα του λόγου που θα τον βοηθήσουν στην επίτευξη του στόχου του. Η δουλειά του Ρήτορα είναι να παρακινήσει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, και για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί όποια λεκτικά μέσα βρίσκει πρόσφορα, και τα οποία θεωρεί πως θα προκαταβάλλουν θετικά το κοινό απέναντι στην άποψη που εκφράζει.
Όταν ο Ισοκράτης λέει "είστε αυτόχθονες", απευθύνεται άμεσα σε ένα κοινό, και προσπαθεί να επηρρεάσει το κοινό αυτό προς μια συγκεκριμένη άποψη. Στην περίπτωση του Πανηγυρικού, προσπαθεί να πείσει το κοινό του για μια εκστρατεία ενάντια στους "προαιώνιους εχθρούς", τους Πέρσες. Και προς την κατεύθυνση αυτή, χρησιμοποιεί ένα απο τα πιο γνωστά ρητορικά "κόλπα", ένα all time favorite: την επίκκληση στην καταγωγή, την επίκκληση "στα χώματα αυτά στα οποία γεννηθήκαμε όλοι μας (αυτόχθονες) και που δεν θα αφήσουμε τους Πέρσες να τα πάρουν, για την Ελλάδα ρε γαμώτο κλπ κλπ". Απο την άλλη, όταν ο Θουκυδίδης ξεκαθαρίζει σαφέστατα πως δεν υφίσταται καν ζήτημα αυτοχθονίας μιας και οι λαοί έφευγαν και ερχόντουσαν, δεν κάνει τίποτε άλλο απο το να καταγράφει ένα γεγονός. Ο Θουκυδίδης δεν θέλει να περάσει κάποια θέση ή κάποιο μύνημα. Ο Θουκυδίδης δεν προσπαθεί να δημιουργήσει γεγονότα. Ο Θουκυδίδης απλά καταγράφει με την μέγιστη δυνατή αντικειμενικότητα τα γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί.
Συμπερασμα: Ο Ρήτορας ωθεί σε γεγονότα. Ο Ιστορικός καταγράφει γεγονότα. Απο εκεί και πέρα, μπορεί πλέον ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματα του για το ποιός απο τους δυο άνδρες καταγράφει την πραγματικότητα στα κείμενα του όταν αναφέρεται στο ζήτημα της καταγωγής των Ελλήνων...
6 σχόλια:
Αν και ρήτορας ο Ισοκράτης ,θεωρούνταν ως ο ρομαντικός της εποχής του ,πρεσβεύοντας πως η λύση όλων των προβλημάτων για τους έλληνες θα ήταν η συνένωσή τους σε μια πιό ισχυρή ομοσπονδία.Για να είναι όμως σε θέση να επιδιώκει κάτι τέτοιο θα πρέπει να ήταν και εφικτό ,πράγμα που σημαίνει πως η συνείδηση των τότε "ελλήνων" είχε ζυμωθεί κατάλληλα και ήταν έτοιμη να δεχθεί μια τέτοια κίνηση.
Όσο για το "μετέχοντες της ελλήνικής παιδείας" ,μάλλον καλοδεχούμενο είναι ,άσχετα αν είναι αληθές ή όχι!
Σήμερα που με μία απλή εξέταση DNA μπορείς να δεις από ποια φυλή κρατάει η σκούφια σου και από ποια στέπα ή ζούγκλα κατέβηκαν οι πολύ πολύ μακρινοί σου πρόγονοι, όλη αυτή η ιστορία περί αυτοχθόνων είναι απλό ανέκδοτο.
Δεν θα διαφωνήσω αγαπητέ Φιλαλήθη. Θυμήσου όμως πως μιλάμε για το τέλος του 4ου αιώνα, πως η Αθήνα έχει ουσιαστικά ολοκληρώσει τον ιστορικό της κύκλο και βρίσκεται πλέον σε παρακμή. Οι πολεις - κράτη έχουν πάψει να είναι αυτό που ήταν 1 - 2 αιώνες πριν. Το βασίλειο του Φίλιππου έχει βλέψεις προς τον Νότο, και ο Ισοκράτης, αν και ρομαντικός, εντούτοις διαβλέπει την αναπόφευκτη κάθοδο των Μακεδόνων προς την Αττική και ακόμα πιο κάτω. Δεν είναι απλά η "συνείδηση" των Ελλήνων, γενικά και αόριστα, που αρχίζει να διαμορφώνει εθνικό χαρακτήρα: είναι κυρίως η πολιτική αναγκαιότητα. Και μπορεί μεν ο Δημοσθένης να οραματίζεται μια εκ νέου Χρυσή Εποχή για την Αθήνα, ο Ισοκράτης όμως καταλαβαίνει πως ο μόνος τρόπος για να μην γίνουν σκόνη οι πόλεις - κράτη νότια της Μακεδονίας, είναι η σύμπλευση με τον Φίλιππο υπο την κυριαρχία του. Είναι λοιπόν η πολιτική αναγκαιότητα αυτή που ουσιαστικά ωθεί σιγά - σιγά τους Αθηναίους να αποβάλουν την αυστηρή λογική της πόλης - κράτους που θέλει τους πολίτες πρώτα και κύρια Πολίτες, και σε δεύτερο βαθμό, αν υπάρξη αναγκη (και πάντα υπο προϋποθέσεις), Έλληνες. Υπο το πρίσμα των εξελίξεων, η διαμόρφωση μιας νέας, εθνικής πλέον συνείδησης, είναι φύσει συμφέρουσα, για λόγους επιβίωσης και μόνο. Είναι αυτή η πολιτική αναγκαιότητα που κάνει τον Ισοκράτη να βλέπει και να αντιμετωπίζει τον Φίλιππο ως έναν Έλληνα που θα δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό μόρφωμα που θα στηρίζεται στην "εθνική συνείδηση", και τον Δημοσθένη, που αξακολουθεί να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με όρους του 5ου αιώνα, να βλέπει με την σειρά του τον Φίλιππο ως έναν βάρβαρο που έρχεται να σκυλέψει την Αθήνα.
Στο τέλος βέβαια, τα γεγονότα δικαίωσαν τον Ισοκράτη: μετά την μάχη της Χαιρώνειας το 338, φάνηκε ξεκάθαρα πως ο Φίλιππος έκανε μόνος του παιχνίδι. Η ένωση υπο τον Φίλιππο έγινε πραγματικότητα, και πλέον η πόλη - κράτος πήρε την θέση της στο πάνθεον της Ιστορίας. Η νέα αυτή "Εθνική" συνείδηση πάντως, θα έπαιρνε μια μορφή αρκετά διαφορετική απο αυτή που βιώνουμε εμείς σήμερα: Άλλωστε, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το βασίλειο του Φιλίπου και εν συνεχεία του Αλέξανδρου, ήταν Αυτοκρατορία, και οι αυτοκρατορίες είναι αυστηρά πολυεθνικές: σπανίως υπάρχει χώρος για ανάπτυξη αμιγώς εθνικών συνειδήσεων. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία...
Έτσι ακριβώς εκτιμώ πως είναι.
Μην ξεχνάς όμως οτι ο Φίλιππος μάλλον συμμάχους έψαχνε στον νότο (έστω και με τη βία)παρά εχθρούς ,συμμάχους που θα τον βοηθούσαν ,πιό πολύ με την τεχνολογική τους κατάρτιση ,στις βλέψεις του προς ανατολάς.
Έτσι ,όπως εκτιμώ ακράδαντα ,φαίνεται πως είχε ήδη αρχίσει η ζύμωση του έθνους -έστω αμυδρά- από τοτε.
Μην υποβαθμίζεις αυτό το γεγονός ,δεν αλλάζει άλλωστε και πολλά στην μετέπειτα εξέλιξη της ιστορίας!
Till, ενδιαφέροντα όσα γράφεις και σε πολλά απ' αυτά συμφωνώ, αλλά πρέπει να πω ότι ο Ισοκράτης εδώ αναφέρεται στην αυτοχθονία των Αθηναίων- όχι, γενικά, των Ελλήνων:
"Ομολογείται μεν γαρ την πόλιν ημών αρχαιοτάτην είναι και μεγίστην και παρά πάσιν ανθρώποις ονομαστοτάτην".
Και μετά συνεχίζει με το απόσπασμα που παραθέτεις. Αλλά και ο Θουκιδίδης λέει ότι την Αττική "άνθρωποι ώκουν οι αυτοί αιεί". Το πίστευαν ακράδαντα αυτό οι τότε Αθηναίοι και το έτριβαν στα μούτρα των άλλων (ιδίως των Σπαρτιατών) με κάθε ευκαιρία.
Από εκεί και πέρα, το ότι χρησιμοποιούνται σήμερα κάποια αρχαιοελληνικά αποσπάσματα (χαρακτηριστική περίπτωση και το "οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες") αποκομμένα από τα συμφραζόμενα και με διαστρεβλωμένο το νόημά τους, για να εξυπηρετήσουν την Α ή την Β ιδεολογική θέση, είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με έναν τρόπο: την αναδρομή στις ίδιες τις πηγές.
Είτε έχει δίκιο ο Θουκυδίδης είτε ο Ισοκράτης δεν έχει καμία σημασία. Για 1800 χρόνια επί ρωμαϊκής και οθωμανικής αυτοκρατορίας ο ελλαδικός χώρος γνώρισε επιδρομές και μόνιμες εγκαταστάσεις λαών, που είναι γελοίο να ψάχνει κανείς στον Ισοκράτη την αλήθεια για τη φυλετική σύσταση των Νεοελλήνων. Αν θέλετε να μάθετε ποιοι είμαστε ασχοληθείτε με το πότε κατέβηκαν οι Αρβανίτες (Αλβανοί δηλαδή)στην Ελλάδα, πώς προέκυψαν οι Βλάχοι, ποιες υποχρεωτικές εσωτερικές μεταναστεύσεις έγιναν επί ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τι εύρος είχε η μαζική σλαβική κάθοδος το διάστημα 6-10ος αιώνας στη νότια Βαλκανική, για πόσα χρόνια ήταν υπό αραβική κατοχή η Κρήτη και τι έγιναν αυτοί οι Άραβες όταν ο Φωκάς ανακατέλαβε την Κρήτη το 10ο αιώνα. Λες και από τον Ισοκράτη κατευθείαν περάσαμε στον Κοραή. Ενδιάμεσα δε συνέβη τίποτα.
Δημοσίευση σχολίου